‘Dat uitreiken naar elkaar vind ik compassievol’
Energierijk stapt Ellen Lankhorst (70) mijn huis binnen. Wanneer we op anderhalve meter aan tafel zitten start ik ons gesprek. Lankhorst werkt als vrijwilliger bij de luisterlijn. Afgelopen oktober won deze organisatie de compassiepluim. Deze compassieprijs Nijmegen wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of organisatie die ‘harten verwarmt, mensen verbindt en welzijn bevordert. Terugkijkend zegt ze: ‘Mijn collega’s en ik dachten er zijn zoveel organisaties in Nijmegen die goed werk doen voor mensen die op één of andere manier buiten de boot vallen. Die met compassie veel doen in Nijmegen, dus wij waren vereerd dat we zijn uitgekozen.’
Opvoeding
In de jaren vijftig wordt Ellen samen met haar vier broers in een warm nest opgevoed. Vader werkt en moeder zit klaar met thee wanneer ze uit school komt. Met drie zoons zijn haar ouders heel blij dat er een meisje in hun midden is. Dat terwijl Ellen zichzelf omschrijft als geen meisjesachtig meisje.
‘Dat heeft een rol gespeeld in mijn leven. Ook was ik behoorlijk in verzet, omdat met name mijn vader heel katholiek was. In Deventer, de plek waar ik mijn jeugd doorbracht, was hij hoofdonderwijzer. Hij dacht dat de schoolstrijd er nog was. Dat de katholieken achtergesteld waren in de overwegend protestantse stadje. In de opvoeding werd me snel duidelijk dat ik moest voldoen aan de verwachtingen van mijn ouders. Net meisje spelen, naar de kerk gaan. Dat gevoel heb ik me aan moeten ontworstelen. Toen ik naar Nijmegen ging om te studeren en terecht kwam op een kamertje van één bij twee ervoer ik vrijheid. Ik kon bij wijze van spreken zitten eten op de grond.’
Eigen mening
Van thuis uit werden goede waarden meegegeven. Maar dat je een eigen mening mag hebben en daarin groeien werd geen aandacht besteed. In de vijfde klas van de middelbare school (Gymnasium) bleef Ellen zitten. Dat gaf ruimte voor ontwikkeling die haar de rest van het leven beïnvloed heeft. Ze sloot zich aan bij het leerlingenparlement en de docent geschiedenis stimuleerde haar en haar klasgenoten in de richting van zelfstandigheid.
‘Hij stimuleerde ons dat we een eigen mening mochten hebben. Dat we later moesten zorgen voor een eigen inkomen. Onafhankelijk. Dat heeft me gevormd, dat was heerlijk!’
Studententijd
Met haar studie sociologie wilde ze als sociaal links bewogen student graag een steentje bijdragen om de maatschappij te veranderen naar meer gelijkheid.
‘Ik voelde me geprivatiseerd als student. Ik mocht studeren, terwijl er zoveel ongelijkheid in de maatschappij was.’
In de jaren zeventig kwamen de eerste gastarbeiders in Nijmegen. Dat waren Turken, Marokkanen en Spanjaarden. Ze werden gehuisvest in pensions (Bottendaal). Er was geen beleid. Omdat ze tijdelijk in ons land zouden zijn hoefden ze geen Nederlands te leren.
‘Het trok mij en mijn medestudenten aan. Mensen uit een derdewereldland, die hard werkten en uitgebuit werden. Uit mededogen en compassie pakten we het aan. We wilden in contact met die mensen. We hadden een bulletin gemaakt met informatie in hun eigen taal. We belden overal aan bij pensions en werden met open armen ontvangen. Later toen de gastarbeiders toch langer dan verwacht in Nijmegen bleven hebben we Nederlandse les opgezet en een Gastarbeidwinkel (later Inter Lokaal en nu onderdeel van Bindkracht 10). Daar hielden we samen met rechtenstudenten uit de sociale hoek spreekuren. Het was onze invulling als onderdeel van de studentenbeweging om een steentje bij te dragen aan de positie van gastarbeiders. Wij voelden dat als je voor anderen met anderen wat doet, dat dan voor jezelf ook energie geeft.’
Luisterlijn
Deze ideologie ervaart Ellen ook bij de Luisterlijn. Sinds haar pensioen werkt ze voor deze organisatie. Eerder was ze docent maatschappijleer. Daarnaast deed ze met compassie diverse projecten, zoals bijvoorbeeld programma’s voor herintredende vrouwen. Ook gaf ze cursussen sociale- en communicatieve vaardigheid en Nederlands als tweede taal.
‘Ik heb veel aan begeleiding gedaan. Het was heel interessant om vluchtelingen en migranten Nederlandse les te geven. Ik hoorde over hun wereld, over hun verhalen. Daar zit ook wel een link naar de luisterlijn.
Ook aan de telefoon bij de luisterlijn ontmoet Ellen veel verschillende mensen. Ze vindt het fijn dat ze buiten haar eigen kringetje contacten kan maken met anderen. Ze is graag sociaal betrokken bij mensen die het om wat voor een reden dan ook minder makkelijk hebben in het leven.
Aan de telefoon
Er is wel degelijk verschil tussen fysiek live contact en bellen. Wanneer je elkaar niet ziet mis je een aantal dingen. Het non-verbale contact is anders. Er kan bijvoorbeeld geen schouderklopje gegeven worden, dat soms hard nodig is. Aan de andere kant geeft het ook ruimte, doordat je elkaar niet ziet. Ook het feit dat er anoniem gebeld wordt maakt dat mensen dingen eerder durven delen.
‘De ruimte die ik ervaar door de afstand is fijn, omdat de ander niet meteen een oordeel over mij heeft en andersom ik ook niet over de ander. Het is alsof ik genoeg ruimte heb om me op iemand te richten. Na een dienst van vier uur kan ik makkelijker alles wat aan problematiek langsgekomen is naast me neerleggen, dan dat ik de bellers in levenden lijve zou hebben gezien.
We stellen ook vragen, zodat de ander over zichzelf kan nadenken. Sommigen vinden dat fijn anderen niet. Sommigen spuien hun hele leven. Ik ga daarop in door te zeggen dat ik aan het verhaal hoor dat het vaker verteld is en of het voor de beller zin heeft om het daar weer over te hebben. Dan vraag ik waar die persoon echt over wil spreken. Dat is best moeilijk, dan moet je interrumperen. Er zijn veel mensen die eenzaam zijn. Ze hebben nauwelijks een sociaal netwerk. Veel van die mensen hebben zware psychische problemen, angsten, paniekaanvallen of psychosen. Sommigen zijn uitbehandeld en hebben behoeften aan een gesprek. Er zijn depressieve mensen die elke ochtend of avond bellen om een menselijke stem te horen. Het is dan een contactgesprek van bijvoorbeeld vijf minuten. Het maakt niet uit waar dat over gaat. Lange gesprekken kunnen gaan over zware problematiek, maar ook over het nemen van een beslissing. Dan kan het zijn dat we voor- en nadelen op een rij zetten. We denken dan met ze mee. Dat zijn de meest makkelijke gesprekken.’
Dankbaar
‘Ik vraag altijd na of iemand iets aan het gesprek gehad heeft. Ik krijg dan geregeld te horen dat we goed werk doen of dat iemand er veel aan heeft. Ik vraag ook altijd of iemand vaker heeft gebeld. Het is vaker zo dat een cliënt door meermalig contact met ons op te nemen door een moeilijk periode heen is geholpen. Ik vind het ook fijn als iemand belt om eens iets leuks te vertellen. Soms tref ik iemand vaker. Bijvoorbeeld een vrouw die woont in een zorgcentrum. Ze klinkt vrolijk wanneer ze me vraagt of ze iets mag vragen. Dan leest ze uit het woordenboek een woord voor en de definities die daarachter staan. Soms zijn het er drie. Ze vraagt dan of het goed is. Dan zeg ik ‘helemaal goed’. Zo’n gesprek duurt dan twee minuten. Dat is zo geweldig!’
Vaak staan mensen er alleen voor. Hun netwerk is geslonken als gevolg van bijvoorbeeld alcoholmisbruik. Het kan zijn dat sommige alcoholisten bijvoorbeeld weinig erkenning krijgen uit de omgeving. Er gaat van alles fout en ze krijgen vaak op hun kop. Ze zijn in de kliniek geweest daardoor een tijdje clean en daarna weer gaan drinken. Dat durven ze dan niet meer aan anderen te vertellen. Ellen zoekt dan waar ze in het gesprek iemand een compliment kan geven.
‘Ik probeer dan bijvoorbeeld te zeggen wat goed dat u zes maanden niet gedronken heeft. Of ik geef erkenning door te zeggen u heeft ook een beroerd en moeilijk leven. Toch wel goed dat u volhoudt. Het is belangrijk dat iemand zich gehoord ‘gezien’ voelt. Dat lukt natuurlijk niet altijd. We proberen ook af en toe iets over onszelf te vertellen, omdat het een contact van mens tot mens is. Mensen waarderen dat. Het is daarbij niet de bedoeling dat je aandacht naar jezelf trekt.’
Waarden
Een belangrijke waarde voor Ellen is sociale betrokkenheid, zowel bij het individu als de maatschappij. Ze voelt zich humanist: ‘Het leven heeft op zich geen zin, maar ik ben er zelf verantwoordelijk voor om mijn leven zin te geven. Ik wil graag mijn steentje bijdragen in de maatschappij. Vanuit daar probeer ik te leven.’
Compassie
Met echte aandacht voor anderen en betrokkenheid luistert ze naar anderen. Dit is het uitgangspunt van zowel de luisterlijn als Nijmegen Stad van Compassie.
‘In die zin is het mooi dat we de compassiepluim hebben gekregen. Wij doen niet aan hulpverlening. Er zijn veel regelmatige bellers en toch spreken we meestal iemand één keer. We proberen met dat ene gesprek iemand compassie te geven. Een luisterend oor dat is ons uitgangspunt voor een goed gesprek.’
Gulden regel van Compassie van Karen Armstrong
‘Ik vind de gulden regel ‘Behandel de ander zoals je zelf behandeld wilt worden’ een mooie regel. Dat probeer ik ook wel. Ook bij de luisterlijn. Dat waar we het net over hadden dat iemand gehoord (‘gezien’) wil worden.’
Nijmegen als stad van compassie
Ellen vindt het mooi dat Nijmegen stad van compassie is. Ze was erbij toen dat in het stadhuis door Bruls (burgemeester) officieel werd erkend.
‘Ik vind het ook wel passen bij Nijmegen. Ik woon al 50 jaar in deze stad en ik merk dat ik steeds trotser word op deze woonplaats. Het voelt als mijn stad. Ik ga hier niet meer vandaan. Nijmegen heeft een links stadsbestuur, is sociaal en is een fietsstad.’
Adviezen voor Nijmegen wat betreft extra compassie
David van Rijbroek (Belgische filosoof) heeft veel over democratie geschreven. Hij heeft als eerste in België, Nederland en andere Europese steden een volksparlement opgericht. G1000 genaamd. Er worden dan duizend burgers willekeurig aangeschreven met de vraag of ze eenmalig vijf keer willen meepraten als burgers over plannen voor de stad.
‘Daar zijn ervaringen mee en het blijkt goed te werken. Het gaat om burgers die niet gelieerd zijn aan een politieke partij. Er kunnen dan allerhande problemen worden voorgelegd, zoals bijvoorbeeld het huisvestingsprobleem of wijken die niet divers genoeg zijn. Men vraagt zich dan af hoe het anders zou kunnen. De bedoeling is dat mensen open en nieuwsgierig naar elkaar zijn en niet op elkaars standpunten gaan hameren. Het is mooi om te kijken welke ideeën er dan naar voren komen. Wat het stadsbestuur daar mee kan doen. Er zijn genoeg mensen die betrokken zijn en zouden willen participeren. Dat geeft veel ruimte.’
Boodschap
Ellen vertelt een tijd actief te zijn geweest binnen de homobeweging omdat ze vindt dat ze als lesbische vrouw veel te danken heeft aan homo-activisten voor haar tijd. Anders zou zij in de 80er jaren niet binnen haar lesbische relatie voor kinderen hebben kunnen kiezen. Dan spreekt ze over een multiculturele picknick die ze ooit met haar collega’s bij het COC organiseerde in het Goffertpark.
‘We wilden uitreiken naar onze stadsgenoten van een andere etnische achtergrond. We hadden in de voorbereiding contact gezocht met diverse migranten- en vluchtelingenorganisaties. Samen met hen hebben we een mooie, kleurrijke picknick georganiseerd met veel muziek, dans, activiteiten en eten. Er waren rond 400 Nijmegenaren van diverse etnische komaf. Dat uitreiken naar elkaar vind ik compassievol. Er zullen vast mensen zijn geweest die homoseksualiteit en lesbisch maar zo zo vinden. We wilden juist met hun contact maken, zodat ze zagen dat we ook goede mensen zijn. Op die grond, niet zozeer de discussie, maar de ontmoeting.
Als boodschap wil ik meegeven dat ik graag doorga met het proberen om compassie naar anderen te hebben. En ook in de stad. Ik zie rond mij heen ook veel anderen dat doen. Laten we daar maar vooral mee doorgaan! En misschien nog eens zo’n mooie kleurrijke picknick!’
Contact met een medewerker van de Luisterlijn
Heb je behoefte aan een luisterend oor in het holst van de nacht, in de vroege ochtend of op een feestdag? De Luisterlijn is dag en nacht, het hele jaar door, bereikbaar voor mensen die behoefte hebben aan een vertrouwelijk gesprek. Per mail, alle dagen van de week per chat en 24/7 per telefoon. Met dank aan ruim 1500 vrijwilligers die daarvoor training en begeleiding krijgen door deskundige beroepskrachten. Meer informatie over de Luisterlijn kun je vinden op de volgende website: https://www.deluisterlijn.nl
Tekst: Caroline van Uden
Foto: Archief Ellen Lankhorst