Brigitte Theeuwen (1957, Beek/Limburg) is sinds januari 2023 secretaris van de Quiet Community Nijmegen, een organisatie die de gevolgen van armoede in onze stad wil verzachten….
door Bert Janssen
Met een sterk ontwikkeld sociaal rechtsgevoel deed zij na haar studietijd jarenlang ervaring op met werken in het sociale domein. De organisaties die ze leidde, gingen altijd over emancipatie, welbevinden en welzijn. Analytisch, bevlogen en met een scherp oog voor verhoudingen zet zij zich al vele jaren in voor het welzijn van haar medemensen. De Nijmeegse tak van Quiet zette zij samen met twee collega’s op naar het voorbeeld van de eerste Quiet Community in Tilburg. In september 2023 ontving zij uit handen van burgemeester Bruls de jaarlijkse Compassiepluim van ‘Nijmegen Stad van Compassie’.
Brigitte , kun je je kort aan ons voorstellen? Waar ben je geboren en opgegroeid en uit wat voor gezin kom je?
Ik ben geboren in een katholiek gezin als oudste van drie kinderen, in Zuid-Limburg vlakbij vliegveld Beek. Moeder is een Brabantse, vader Limburger. Mijn moeder was zeker voor die tijd een progressieve en vrijgevochten vrouw. Mijn vader was een jongen uit de arbeidersklasse die met steun van de kerk de HBS kon volgen. Mijn vader werkte bovengronds bij de chemieafdeling van de Staatsmijnen maar na een ernstig ongeluk, waarbij hij het grootste deel van zijn rechterhand verloor, moest hij omscholen en nieuw werk zoeken. Dat vond hij in Twente bij de KNZ die zich bezig hield met zoutwinning en toen ik vier was, verhuisde ons gezin daarheen.
Hoe was je jeugd en hoe ben je opgegroeid? Waren je jeugdjaren bepalend voor je kijk op de verhoudingen tussen mensen?
Ik had een heel goede band met mijn vader. Hij was van nature heel handig en creatief maar kon veel minder zelf doen na het ongeluk. Als oudste dochter hielp ik hem met dingen vasthouden of iets kleins oppakken. Mijn vader zei vaak: ‘Jij bent mijn rechterhand!’ Als kind ontwikkel je hierdoor een gevoeligheid voor wanneer je weer nodig bent. Zo heb ik geleerd om te signaleren wanneer iets nodig is, denk ik.
Je wil graag belangeloos meewerken aan een beter leven voor je naasten. Hoe werden hiervoor de zaadjes gelegd bij jou? Welke dromen en verwachtingen had je als jong meisje en als tiener?
Mijn ouders hadden een diepe band en heel vanzelfsprekend hielpen ze elkaar bij alles. Daarbij kwam mijn moeder uit een heel grote familie van mensen die elkaar allemaal altijd hielpen en dat ging heel ver. Er zaten veel kleine zelfstandigen bij die elkaar op allerlei manieren ondersteunden. De loyaliteit naar elkaar was groot en je hielp simpelweg waar het nodig was.
Toen ik bijna ging studeren, ging mijn zusje, die zeven jaar jonger is dan ik, door een moeilijke fase op school. Dit bepaalde mede mijn keuze voor pedagogiek als studierichting. Ik voelde heel sterk dat alle kinderen recht hebben op een gezonde en gelukkige ontwikkeling. Ik vond dat er adequate hulp moet zijn wanneer een jongere vastloopt en daar wilde ik aan bijdragen. De studie pedagogiek bracht me overigens niet wat ik precies wilde, reden waarom ik switchte naar andragogiek, de gedragswetenschap van volwassenen. En daar vond ik wel wat ik zocht.
Bibliotheek De Mariënburg: in gesprek met burgemeester Hubert Bruls bij de uitreiking van de Compassiepluim in september 2023.
Waren er in je kinderjaren mensen die een inspirerend rolmodel voor je waren?
Op mijn twaalfde hielp ik al mee in een textielzaak vlakbij onze flat, waar ik me verdienstelijk maakte en veel vertrouwen genoot. Dat die vrouw met haar eigen zaak zelfstandig alles runde, vond ik heel stoer. Mijn oma, die 98 is geworden, had vroeger ook een eigen zaak en was daarbij altijd bezig om anderen te helpen. Later hielp ze haar zus die een tankstation had en een andere zus die een cafetaria runde. Als ik bij mijn oma logeerde, gingen we er altijd langs. Dan zag ik hoe mijn oma hielp met koken en met allerlei ander werk. Ook dit voorbeeld vormde het idee in mij dat anderen helpen niet alleen nodig is maar ook heel natuurlijk en leuk. Het werd een tweede natuur voor me.
Eind jaren ’60 was het niet vanzelfsprekend dat een meisje naar het atheneum ging. Gelukkig had ik een oom die me stimuleerde om dat wèl te doen en hoewel mijn ouders geen druk uitoefenden, heb ik zijn advies gevolgd. Mijn moeder was zelf als kind van school gehaald om in de winkel te helpen en heeft dat altijd erg gevonden. Dus ook al woonden we tot mijn veertiende niet groot, ze wilde heel graag dat ik een eigen kamertje kreeg waar ik in alle rust mijn huiswerk kon maken. Maar ze zag het ook als ik te diep in het studiestramien zat en een adempauze nodig had. Dan zei ze: ‘Brigitte, we gaan morgen iets leuks doen samen, ik meld je wel ziek op school. Je moet even los komen van school en huiswerk, want anders gaat het niet goed’. Ik heb nooit van een andere ouder gehoord die zoiets voorstelde, zeker niet in die jaren. Dat vond ik heel wijs, sterk en liefdevol van mijn moeder.
Je bent medeoprichter en sinds januari 2023 secretaris bij ‘Quiet Nijmegen’. De Quiet-community bestaat in meerdere steden van Nederland en ontstond in 2015 in Tilburg. Hoe is Quiet precies ontstaan?
Het concept van Quiet is ontstaan naar analogie van de bekende Quote 500 met hun glossy’s over de 500 rijkste Nederlanders. In Tilburg vroeg men juist aandacht voor de armste mensen in Nederland in plaats van de rijkste. Besloten werd om een eigen glossy uit te brengen, maar nu over armen en armoede. Het magazine trok veel aandacht en in 2015 ontstond in Tilburg de eerste Quiet Community: een ontmoetingsplek voor mensen die leven in (stille) armoede. Die eerste glossy werd ook verstuurd naar de 500 allerrijkste Nederlanders van dat moment en dit leverde enkele zeer positieve reacties op. Twee miljardairs besloten een flinke financiele bijdrage te geven en zo ontstond het startkapitaal van de eerste Quiet Community. Vanuit Tilburg waaierde het concept uit over Nederland en inmiddels zijn er Quiet Communities in 13 steden waaronder Nijmegen.
Van Quote naar Quiet: het concept van Quiet is ontstaan naar analogie van de bekende glossy’s van Quote 500 over de 500 rijkste Nederlanders. Quiet vraagt juist aandacht voor de armste mensen in Nederland.
Jullie willen mensen in armoede opbeuren, hun leven kleurrijker en minder stressvol maken. Kun je deze visie kort weergeven?
Armoede heeft een enorme impact op je leven. Het is heel stress verhogend omdat mensen zich grote zorgen maken of ze wel rondkomen. Ouders kunnen hun kinderen niet geven wat nodig is en zien hen steeds vaker sociaal afhaken. Aan allerlei dingen kunnen ze niet meer meedoen. Dat niet meer mee kunnen doen, is denk ik de grootste schade die armoede teweegbrengt. We leven in een rijke samenleving, maar binnen Nederland bestaan enorme inkomensverschillen die niet verdwijnen maar juist groter worden en dat steekt me enorm!
Onze overtuiging is dat de mens van nature goed is. Kijk naar baby’s, die zijn honderd procent onschuldig en puur. Pas later gebeuren er dingen waardoor soms gedrag ontstaat dat we minder sympathiek vinden. Maar die oorsponkelijke zuiverheid zit nog steeds in ieder mens. Er zit gewoon veel goedheid in mensen en in die wereld vol ongelijkheid zie ik velen die best iets willen doen om die ongelijkheid tegen te gaan. Er is in de samenleving wel degelijk een kracht aanwezig die verlangt naar geven en delen.
Geven en met anderen delen: hoe krijgt dat in de praktijk vorm bij jullie?
Stel jij bent Bakkerij de Bie en je wilt iets doen, hoe breng jij jouw bijdrage naar de mensen die het nodig hebben? Bakkerij de Bie kan dat niet, maar wij kunnen dat wel, want wij kunnen in samenwerking met de Voedselbank de huishoudens inschrijven. En als Bakkerij de Bie zegt: ik wil ééns per maand een aantal taarten doneren, nou dan hebben wij een prachtig digitaal systeem. Als mensen zich bij ons inschrijven dan kunnen ze aangeven in welke categorie ze aanbiedingen willen ontvangen en wij zorgen dan dat ze elke maand een aanbieding krijgen. Zo’n taart kan voor veel vreugde zorgen: er is iets om naar uit te kijken in het gezin. Of je kunt er iemand mee bedanken. Ja, het is materieel, maar tegelijkertijd heeft het een enorm effect. Je krijgt iets omdat wij zeggen: we vinden jou de moeite waard, we erkennen jou als mens! Het gaat heel erg over dat gezien worden en we praten nergens over betalen.
Quiet heeft als doelstelling: verzachten, versterken en vertellen. Kun je dit nog iets meer uitleggen?
Het verzachten zit hierin dat je onverwacht even iets wèl kunt doen dat je heel vaak niet kunt doen. Of iets dat anderen wèl kunnen doen en jij nooit, omdat je er geen geld voor hebt. Bijvoorbeeld een dagje zwemmen, of naar de Beekse Bergen. Dit geeft troost en zorgt ervoor dat men zich minder arm voelt. Het helpt om even de vicieuze cirkel te doorbreken van stress en van niet mee kunnen doen. De cirkel van tekort komen, van schaamte en schuld, van nergens over mee kunnen praten op een feestje (waar je dan dikwijls ook niet meer naar toe gaat).
Versterken: als je vooral bezig bent met overleven en met proberen de eerstvolgende dag of week weer door te komen, dan is het moeilijk om te zien wat voor mooie dingen je eigenlijk kunt. We ondersteunen Quiet-members (onze leden) met de aanbiedingen, maar ook door degenen die dat willen te betrekken bij activiteiten. Als vrijwilligers ontdekken ze wat ze leuk vinden, ontdekken ze hun talenten. Zo vergroten zij hun zelfvertrouwen en vermindert eenzaamheid: een mooie opstap om mee te draaien in de maatschappij en er bij te horen. Ik wil benadrukken dat het de mensen zèlf zijn die zich versterken. Wij als organisatie kunnen dat niet. We kunnen alleen de voorwaarden creëren waardoor dit proces van zelf-versterking begint en door kan gaan.
Vertellen: we menen dat er nog veel winst is te behalen door een beter begrip van armoede in Nederland en door compassie voor mensen met weinig geld. De schaamte eromheen willen we heel graag doorbreken. Door schaamte blijft armoede immers stil en onzichtbaar. Sommige verhalen zijn op onze website te vinden; een toenemend aantal members is ook bereid een keer met de pers te praten of een voorlichting te geven als ervaringsdeskundige. Daarnaast houden we regelmatig presentaties bij verschillende netwerken, soms ook binnen kerken of bepaalde beroepsgroepen. Het gaat dan over ons werk en de impact van armoede, bijvoorbeeld op gezondheid.
Burgemeester Bruls krijgt uitleg over de gedachte achter Quiet.
Hoe belangrijk is de samenwerking met de landelijke organisatie?
Die is heel belangrijk! We hebben gekozen voor aansluiting bij Quiet Nederland en we werken allemaal met hetzelfde digitale systeem. We kunnen meeliften met de herkenbaarheid (de naam), maar soms ook met landelijke aanbiedingen zoals kaartjes van de VUE bioscopen die elke Quiet krijgt. Ook liften we mee doordat we de glossy’s gebruiken die centraal worden geproduceerd. Dus wat alle Quiet communities doen, is ervoor zorgen dat wanneer mensen iets willen geven, dit terecht komt bij gezinnen die dat normaal niet kunnen betalen maar wel heel goed kunnen gebruiken.
Hoe groot zijn jullie in Nijmegen?
Kort samengevat: we hebben in Nijmegen meer dan honderd sponsors en er zijn nu bijna 600 huishoudens ingeschreven die iedere maand een aanbieding krijgen. In het gebouw waar ook het Huis van Compassie zit, huren we wekelijks ruimte waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Dat zijn welkome en vruchtbare ontmoetingen waar mensen naar uitkijken en waar nieuwe banden worden gesmeed.
Zijn alle Quiet-afdelingen in Nederland hetzelfde?
Ja en nee. Gedeeltelijk wel, want in de basis werken we op dezelfde manier en we gebruiken dezelfde software om te matchen. We gebruiken ook dezelfde naam: Quiet Groningen, Quiet Maastricht etc. Maar in het aanbod kunnen aanzienlijke verschillen zitten omdat dit afhangt van de talenten van je vrijwilligers en je lokale sponsors. Een voorbeeld: In Groningen zijn een aantal fysiotherapeuten onder de sponsoren en vrijwilligers, die samen vinden dat ook arme mensen recht hebben op goede fysiotherapeutische verzorging. Met als resultaat regelmatig gratis behandelingen voor de leden van Quiet in die stad. In Nijmegen hebben we dat niet, maar hier hebben we enkele (gepensioneerde) huisartsen en studenten geneeskunde onder de vrijwilligers. Samen zorgen die voor maandelijkse medische informatie-uren en daarmee hebben ze een brugfunctie tussen onze members en de huisarts of de specialist.
Regelmatig dienen zich nieuwe sponsors aan maar voordat we JA zeggen, denken we met elkaar goed na of het iets is wat onze members kunnen gebruiken. We hebben enkele sponsors die festivals organiseren. De dure consumpties op festivals zijn echter wel een probleem. Maar daarbij proberen we met de sponsors tot een oplossing te komen zodat onze members ook gratis consumpties krijgen.
Wetenschappelijke inzichten over geluk wijzen uit dat geld niet gelukkig maakt, maar gebrek aan geld wel óngelukkig. Kun je dit toelichten?
Geluk zit hem niet in materie, maar het gebrek aan materie betekent niet mee kunnen doen. Geluk zit ’m niet in het geld maar omgekeerd is armoede wel een grote ongeluksmaker. Dat lijkt tegenstrijdig en dat komt omdat de impact van armoede zo groot is. Van rouw en verlies word je ook ongelukkig en wie een kind of partner verliest, kan een lange tijd intens verdrietig zijn en helemaal van slag. Echter: onderzoeken tonen aan dat mensen bij verlies van een partner na ongeveer twee jaar weer zover zijn hersteld dat ze weer mee kunnen doen. Maar bij armoede is dat totaal anders: de impact is veel ingrijpender. Wat wij als Quiet willen doen, is voor een moment die vicieuze cirkel doorbreken. Mensen voelen zich gezien en kunnen weer even meedoen. De cirkel van schaamte wordt even doorbroken en mensen verheugen zich weer ergens op. Wie zich ergens op verheugt, heeft positieve energie. Als jij kinderen hebt en je verheugt je nooit op iets dan is dat echt niet leuk voor je kinderen. Maar als er wèl iets is waarop je je verheugt en dat je samen kan doen als gezin dan kom je in een andere flow. En je wordt er ook leukere ouders door! Hoop – en je ergens op kunnen verheugen – zijn je ankers wanneer het zwaar is.
Er zijn meer organisaties in Nijmegen die zich inzetten voor mensen in armoede zoals de Voedselbank en St Vincentius, Wat maakt de benadering van Quiet anders?
Voordat we in Nijmegen begonnen, spraken we met meerdere organisaties en de conclusie was dat we elkaar prima kunnen aanvullen. Neem de Voedselbank: als je geen eten hebt dan kan je niks. Dan stopt alles en is er helemaal niets mogelijk. In die primaire behoefte voorziet de Voedselbank. Ik heb diepe bewondering voor het feit dat ze met enorme inzet elke week weer die 850 pakketten op tijd klaar krijgen. Maar met bijvoorbeeld 50 kaartjes die NEC beschikbaar stelt voor arme Nijmegenaren voor een voetbalwedstrijd kan de Voedselbank niks. Ze hebben geen systeem om dit soort aanbiedingen gericht door te sluizen naar belangstellenden onder hun clientèle.
Quiet echter maakt gebruik van een digitaal dashboard waar alle aanbiedingen in komen waar onze sponsors mee komen: een knipbeurt, een slagroomtaart, theaterbezoek – om maar wat te noemen. Wij kunnen daar elke keer een nieuwe of doorlopende aanbieding van maken. Bij ons krijgen nooit alle 500 huishoudens hetzelfde. Iedere aanbieding wordt gematcht met iemand die er behoefte aan heeft, want bij inschrijven geven mensen aan in welke categorieën ze graag aanbiedingen ontvangen. Het dashboard is de sleutel die ervoor zorgt dat alles wat aangeboden wordt door onze sponsors terecht komt bij iemand die het kan gebruiken. En als het toch niet uitkomt, schuift de member de aanbieding door naar een ander.
Jullie willen de stress van armoede wegnemen en het lot van deze mensen verzachten. Aan hun feitelijke armoede verandert hierdoor niets. Waarom is het toch belangrijk dat dit gebeurt?
Wat betekent feitelijke armoede eigenlijk? Als het over inkomen gaat dan kunnen we daar niets aan veranderen. Natuurlijk zorgen we ervoor dat al onze aanbiedingen gratis zijn en dat er vervoer geregeld is als men een dagje naar de Beekse Bergen gaat. Maar verder kunnen we op financieel gebied niets doen. Geld mogen we niet geven en dat doen we dus ook niet. Maar het is belangrijk om dit te beseffen: feitelijk arm zijn is één ding, je arm voelen is iets anders. De manier waarop je naar jezelf kijkt, bepaalt voor een belangrijk deel je leven. Ons doel is dat mensen zich minder arm gaan voelen. Dat gebeurt geleidelijk wanneer mensen zich gezien en gehoord voelen, zich opnieuw op dingen gaan verheugen, hun kracht weer ontdekken en stap voor stap weer mee gaan doen in de samenleving.
Als Quiet organiseren we een wekelijkse inloop en daar ontmoeten onze members elkaar. Wie wil, kan meehelpen en daarin zit voor de members die dat doen ook hun kracht. Veel bezoekers willen graag iets delen en anderen helpen; daarvoor is de drempel laag bij ons en dat schept een positieve onderlinge band. Ook zijn er mensen die via ons de kans kregen om een nieuwe cursus te volgen. Regelmatig hoor ik mensen zeggen: ’Het maakt alle verschil van de wereld, nu voel ik me niet meer zo arm!’ Dit betekent ook meer meedoen en niet opgeven om mee te doen.
Hoe is jullie samenwerking binnen de Nijmeegse Quiet community?
Zoals we blij zijn met al onze sponsors die iets geven, zo zijn we net zo blij met al onze vrijwilligers. Ook vrijwilligers die alleen onregelmatig kunnen, zijn van harte welkom. We hebben meerdere teams van vrijwilligers en zonder hen zou Quiet niet functioneren. Het sponsor-team zorgt ervoor dat de aanbiedingen blijven komen en dat het aantal sponsors groeit. Er is een communicatieteam dat interviews op de website plaatst en onder andere maandelijks een nieuwsbrief voor alle members maakt. We hebben het inloop-team dat de wekelijkse inloop verzorgt: ze zorgen voor koffie, thee, de afwas en soms knutselen of muziek – en altijd voor een fijne open sfeer. Het inschrijfteam gaat flyeren bij de Voedselbank om nieuwe mensen in te schrijven. Dat inschrijven gaat heel precies met de computer en mensen krijgen een officieel pasje met foto. Belangrijk is wel dat men het Nederlands voldoende beheerst om de aanbiedingen te begrijpen. Hierbij wordt soms door hen zelf een taalmaatje ingeschakeld die vaak ook een klant van Quiet is en de taal redelijk beheerst. Die persoon wordt ook weer blij doordat hij helpt en iets kan betekenen voor een ander. Een paar keer per jaar houden we bovendien vrijwilligersbijeenkomsten om iedereen te bedanken, om te leren en ook om elkaar beter te leren kennen.
Met naaste medewerkers annex mede-vrijwilligers van Quiet Nijmegen.
Door je inzet bij Quiet vertaal je oprechte belangstelling voor je medemens in concrete actie. Veel mensen zien zichzelf zoiets niet doen. Waarom wil jij dit en waarom kun jij dit?
Ik zie dingen die niet kloppen en ik pak dingen aan omdat ik denk dat ze mogelijk zijn. Dat heb ik van huis uit meegekregen. Na mijn vader’s ongeluk en blijvende handicap moesten we met ons gezin altijd kijken naar wat wèl kan. Als je thuis geleerd hebt om dat te zien in plaats van wat niet kan, dan neem je dit mee in je leven. Je doet er je voordeel mee bij alles wat je onderneemt.
Hoe was het om uit handen van de burgemeester de Compassiepluim te ontvangen voor je werk bij Quiet?
In ieder geval heel eervol. Wel was ik heel blij dat mijn collega’s ook in de zaal waren. Ik ben dan wel een van de initiatiefnemers, maar in je eentje kun je dit niet en zonder samenwerking lukt echt helemaal niets. Dat is niet alleen bij Quiet zo. Dat was ook al zo in mijn hele professionele leven. Alles moet je samen doen om verder te komen.
Tenslotte: welke boodschap of levensles zou jij de lezers van dit interview willen meegeven?
Kijken naar wat wèl kan, niet zo zeer naar wat niet kan. Het hoopvolle – en het stukje van vertrouwen hebben in elkaar: dat is belangrijk. Vertrouwen geven aan mensen is ook een manier om te laten zien dat je de ander de moeite waard vindt. Een van de dingen die ik ook bij Quiet gevonden heb, is een veel breder perspectief van hoe de wereld er eigenlijk uitziet. Je krijgt een completer beeld van waar de pijn zit bij mensen, van hun zorgen en hun wanhoop. Ik zou niet onwetend willen zijn van alle ellende waar mensen mee te maken krijgen, hoe schrijnend die ook is. Daarmee begint het als we de armoede in onze stad willen verzachten. <<
web: www.quiet.nl
mail: nijmegen@quiet.nl of brigitte.theeuwen@quiet.nl
tel: 06 3897 3005